Afrania Lazo etxeko eta zainketetako langilea da. Nikaraguatik Bilbora iritsi zen orain dela hiru urte baino gehiago. Haren herrialdeko krisi ekonomikoak behartuta migratu zuen. “Ez zen erabaki bat izan, ezta planifikatu edo amestu nuen zerbait”, argitzen du Afraniak. Bi umeren ama da eta Bilbora 2018an iritsi zen, bakarrik, hemen lana aurkitzeko aukera handiagoa izango zuelakoan. “Une horretan, lan ziurra neukala pentsatzen nuen, hala baietsi zidatelako. Baina ez zen hala izan. Hona iritsi nintzen eta agindu zidaten lana beste neska bati eman zioten”, eransten du. Denbora gutxira , barne etxeko langile gisa aurkitu zuen lana: 800€ kobratzen zituen eta astean 4 ordu bakarrik atera zitekeen etxetik. “Lehen lan horrek ilusio ikaragarria egin zidan… Nire herrialdean ez da horrenbeste irabazten, ia 1000 dolar dira! Baina lanak berekin zekarren etxe batean 24 ordu atera ezinik egotea, ez nengoen prest ez psikologikoki, ez emozionalki”, dio Afraniak. Lan hori utzi eta orduka hasi zen lanean: etxe garbiketan, umeak zaintzen… Orduan COVID-19a iritsi zen eta lanik gabe geratu zen. Handik aurrera, berriro etxe barneko langile gisa ari da lanean, baina oraingoan antolatuta dago: “Etxekotu gabeko emakume langileak” deitutako talde bateko kide da, etxeko eta zaintzako langileen eskubideen alde borrokatzen duena.
Gaur, martxoak 8, Emakumeen Nazioarteko Egunean eta alarma egoera hasi zenetik ia urtebete pasa ondoren, berarekin hitz egin dugu pandemia eta desparekotasunen handitzea nola bizi izan dituen jakiteko. Finantzaz Haratagon beti azpimarratzen dugun moduan, desparekotasunak oraingo sistema gaizki dabilela erakusten duen sintoma da.
Finantzaz Haratago: Pandemiak berdin eragiten al digu guztioi?
Afrania Lazo: “Ziur nago pandemiak ez digula guztioi berdin eragiten. Etxeko lana, adibidez, feminizatutako eta arrazalizatutako lana izan da beti. Etxeko langileok arrisku handiagoa daukagu eta zaurgarriagoak gara etxean sortzen diren indarkeria mota guztiekiko. 2020ko martxoan jendea kexatzen zen tabernak itxi zituztelako, arropa dendak itxi zituztelako, jatetxe batera jatera joan ezin zirelako… Bitartean, etxeko langile eta zaintzaile asko kaleratu gintuzten “egoera txarrean gaude” baino bestelako justifikaziorik gabe. Emakume askok lana galdu dute pandemiaren ondorioz, nora joanik eduki gabe. Kontratua zutenek, salatu egin zuten, ez zituztelako behar bezala indemnizatu. Kontratua zutenek, noski, askok ez zutelako, eta beste asko «legez kanpokoak» zirelako. Badirudi zure paperak behar bezala ez dituzunez, jada ez duzula eskubiderik.
Barne langileen kasuan, konfinamenduan zehar, 45 egun egon ginen etxetik atera ezinik. Asteburuetan ezin ginen gehiago atera. Ezagutzen ditut bost hilabete ere atera gabe egon diren lankide asko, egun batetik bestera lanik gabe geratzeko beldurrez. Lo egiteko bigarren lekurik ez dugun emakumeak gara. Sektore gisa eragin zigun beste faktore bat izan zen, beste sektore batzuek ez bezala, laneko segurtasun eskulibururik ez genuela eta prebentzio neurrien betetzea arautzen duen inor ez dagoela. Geuk ordaintzen ditugun maskaren bidez babesten dugu geure burua”.
F.H.: Nolakoa izan da zuretzat pandemiaren lehen urte hau, barne langile gisa? Zure lan eskubideak errespetatu al dira?
A.L.: «2020ko martxotik aurrera, maila pertsonalean aldaketak izan ditut, noski, beste pertsona batzuekin alderatuta garranzti handiago edo txikiagoa dutenak. Kale gorrian geratu ziren lagunen deiak eta mezuak jasotzen nituen bitartean, nik, berriz, lana neukala esan nezake. 300 eurora ere iristen ez zen lana, baina azken finean lana zen. Maitasun handiz egin nuen lana izan zen, esfortzu handiarekin, adineko pertsona batekin zelako eta banekielako ni behar ninduela.
Ahal nuen guztia iraun nuen, baina azkenean barne lana egiten amaitu nuen. Erabaki nahiko zaila izan zen, baina gutxienez dagoeneko badakit zure lan eskubide guztiak baliogabetzen dituen lan mota dela. Hasteko, ez dago errespeturik zure espazio pribatuarekiko. Bigarrenik, legeak gaur egun esaten dizu lanbide arteko gutxieneko soldata 950 € dela astean lan egindako 40 ordurengatik, baina ez dago dagokizuna ordaintzen dizun familiarik. Ez dago egunero lan egiten duzun 24 orduak ordaintzen dizun sistemarik. Horregatik, barne lana ezin da lan eskubideekin alderatu, barne lana esklabotza baita”.
F.H.: 2020ko martxoaren 31n, etxeko langileek pandemian zehar jaso zezaketen aparteko diru-laguntza onartu zuen Espainiako Gobernuak. Nahikoa iruditzen al zaizu neurri hau emakumezko langileek jasaten duten eskubide urraketari aurre egiteko? Zer egin beharko luke gobernuak benetako laguntza eskaintzeko?
A.L.: “Diru-laguntza etxeko langileen erregimen berezian Gizarte Segurantzan alta emanda zeuden eta alarma egoeraren ondorioz lana galdu zuten etxeko langileentzat zen. Baina zer gertatzen da alarma egoeraren ondoren? Gizarte gisa lan sakon eta zehatzagoa behar dugu, guztion ongizatean pentsatzen duena. Beste sistema bat behar dugu, zaintzak klase pribilegio bat izan ez daitezen. Erosteko ahalmen handiagoa duenak ez dezala eskubide gehiagorik eduki. Neurriak behar ditugu kontratatzaileak eta zaintzaileak benetako onurak izan ditzaten. Eta esklabo izatera behartzen ez zaituen Atzerritarren Legea behar dugu. Langile gisa ditugun eskubideak errespetatuko dituen legea nahi dugu, edozein dela ere haien jatorria. Ezin da egiatzat hartu Espainiatik irteten diren pertsonak «onena» bilatzen duten pertsona ekintzaileak direla eta Espainiara etortzen garenak gizartean okerrena «biltzen» ari garen pertsonak garela”.
F.H.: Etxeko eta zaintzako lana erabat feminizatutako sektorea da, eta batez ere emakume migratzaileek egiten dute. Zergatik uste duzu gertatzen dela hori?
A.L.: «Etxeko lanen eta zaintza lanen feminizazioari dagokionez, duela hiru mende bezala gaude. Zaintza beti emakumearen lana izan da emakume jaio izanagatik. XXI. mendean oraindik ez dugu aitortzen beste batzuk lanera joaten diren bitartean etxean gelditzen den pertsona horren balioa. Pertsona bakoitzak 24 orduz egiten duen zaintzari ez diogu baliorik ematen. Sektore politiko, sozial eta ekonomikoan emakumeen bidezko parte-hartzea bilatzen duen gizartean, oso sektore garrantzitsua ahazten ari gara: zaintzaren sektorea.
Sistemak duen gabezia horri aurre egiteko baliabiderik erabilgarriena emakume migratzailea izango da. Emakume migratzailea izango da, ez baititu bere eskubideak ezagutzen eta ez du irabazten duenari buruz erreklamatuko eta ordaintzen diozunarekin konformatuko da. Ez dizu ordutegi bat eskatuko, ez duelako gauean ikusi behar duen familiarik, ez du bizitza sozialik, ezta denbora-pasa egoteko lekurik ere. Erosteko ahalmen handiagoa duen jendearen pribilegioa soilik izango ez den zaintza sistema bat behar dugu. Edozein pertsonak eskuragarri izango duen zaintza sistema bat behar dugu, beste emakume batzuen eskubideak urratuko ez dituena, bai zaintza behar duen pertsonarentzat, bai zaintzailearentzat onuragarria izango dena.
F.H.: Gainera, Etxekotu gabeko emakume langileak taldeko kide zara. Zeintzuk dira zuen eskaerak? Egin al duzue pandemia egoera eta eskubide urraketekin lotutako jarduera zehatzik?
Nik Etxekotu gabeko emakume langileak taldean 2019tik aurrera hartu dut parte, baina 2014tik aritu da lanean. “Ekonomia feministako eskola” izeneko formakuntza prozesu baten harira sortu zen. Etxeko langileei zuzendutako inkestaren bidez hasi zuten diagnostikoa. Inkestak emakumezko langileek jasandako giza eskubideen urraketa larriei buruzko datuak eskaini zituen.
Nik sare sozialen bidez ezagutu nituen. Bilerak egiten zituen talde bat ikusi nuen, niretzat ezezagunak baina garrantzitsuak ziren gaiei buruz hitz egiten zuena. Haiei esker jakin nuen hitzarmen kolektiborik ez duen lan sektore bakarra ginela. Atentzioa eman zidan eta ordutik aurrera haiekin elkartzeko eta jarduera guztietan parte hartzeko interes handia izan dut.
2020an, alarma-egoeraren harira, inkesta berri bat egin genuen sektoreko egoera nola larriagotu zen zehazteko eta konponbideak proposatzeko. Webgune bat sortu dugu (interdependientes.org), gure eskubideak ezagutzera emateko eta etxeko langileak informatuta egon daitezen. Postontzi bat ere badugu, zure lan egoerari buruzko galderak egiteko, egin dezakezunari buruz, etab. Gainera, espazio bat ere badugu arlo horretako adituek modu konfidentzialean lagun zaitzaten.
Etxeko eta zaintzako langile gisa eskaera ugari zerrendatu genitzake, baina, zehatzago esateko, hauek dira eskaera garrantzitsuenak: Lehenik eta behin, barne lana deuseztatzeaz ari gara, orain arte ez baitugu borondate politikorik ikusi erakundeen aldetik. Adibidez, ez dago ikuskapen planik gure lantokian zer gertatzen den ikusteko. Pandemia bat behar izan zen Gizarte Segurantza lanbide arteko gutxieneko soldataren azpitik kotizatzen duten etxeko langile asko zegoelaz jabetzeko. Eta hori ez da aurtengo kontua, urteak zeramatzaten behar baino gutxiago kotizatzen, oso soldata zahar batekin. Zer beste sektoretan gertatzen da hori? Zein sektoretan ez dizute kontraturik ematen zenbat kotizatzen ari zaren egiaztatzeko?Uste dut hor argi ikusten dela “borondate politikoa”. Ez dugu itxaron nahi beste pandemia edo larritasun bereko beste egoera bat iritsi arte etxeko nukleoan beste eskubide mota batzuk urratzen ari direlaz jabetu daitezen.
Gure beste eskakizunetako bat Atzerritarren Legearen erreforma da, lege honek etxeko alfonbraren azpian mantentzen gaituelako, ezkutatu egiten gaitu eta ikusezin bihurtzen gaitu. Gizartean existitzen ez den sektorea gara. Irregulartasun egoeran gauden eta ezkutuko ekonomian lan egiten dugun emakume guztiak identifikatzea ahalbidetuko duen legea behar dugu. Badira hamar urtez ere egoera irregularrean egon eta lan egiteari utzi ez dioten emakumeak. Atzerritarren Legea aldatu dadin nahi dugu, badakigulako esplotatzaileek erabiltzen duten tresna dela gu gauden lekuan mantentzeko, kontratua ez emateko, nahi dutena ordaintzeko, paperik ez dugulako.
Eta, azkenik, mendekotasuna duten adinekoen eta haurren bizitzak ere merezi duela aldarrikatu nahi dugu. Herrialde honetan ez dago zaintzarik, isilarazi egiten da. Klase aberatsenen pribilegioa da eta horregatik behar dugu arreta sistema doakoa eta unibertsala, behar dutenek eskuratzeko aukera izan dezaten, eta ez bakarrik ordaindu dezaketenek.
F.H.: Zergatik uste duzu horren garrantzitsua dela etxeko langileentzako antolatzea eta taldeen kide izatea?
A.L.: “Gure eskubideen aldeko erakundeetan parte hartzeak, etxeko langile gisa, aukera emango digu hobeto jakiteko nor garen eta nortzuk egon garen ‘lehen lerroan’, orain hainbeste erabiltzen den hitz hori… ‘Lehen lerroan’ bizi ditugu gure gorputzaren aurkako erasoak, gure bizitza sozialaren aurkakoak, gure egoera psikologikoaren aurkakoak … Eta gure burua antolatuz soilik lortuko dugu prozesu hobea etxeko langileok behar duguna aldarrikatzeko. Ahalduntzen gara, elkartzen gara eta elkar ezagutzen dugu. Modu honetan identifikatu eta ezagutzera eman dezakegu jasaten dugun indarkeria, gure eskubideen urraketa. Eta konponbideak proposatzen ikasten dugu, horrela bakarrik hobetuko baita erakundeen erantzun maila.
Taldetan elkartzeak indarrak antolatu eta batzeko aukera ematen digu, baita beste sektore batzuekin dugun harremana finkatzeko aukera ere, hala nola, etxez etxeko laguntzako edo egoitzetako langileekin, gurea bezain feminizatutako eremuak direnak. Lan baldintzak hobetzearen alde gure ahotsa batu behar dugun langileak eta mugimenduak gara “.
F.H.: Euskal Herrian martxoaren 8 honen leloa honakoa da: “Dena aldatu, sistema arrakalatu”. Zure ustez, nola “arrakalatu” dezakegu sistema hau? Zein da aldatu behar den gauza nagusia?
A.L.: “Sistema ‘arrakalatzeko’ proposamen hau hainbat urte daramatza eta ‘oraintxe’ hasi gara lan horren fruitua ikusten. Gizartea, herritarrak, gehiagorako ematen ez duen egoeran daude. Jakin badakigu bizitzako alderdi guztietan aldaketa bat behar dugula, eta aldaketa hori eremu publikotik egin behar dela, erakundeen bidez. Zaintzan sektore gisa gehien eragiten diguten legeetan aldaketak behar ditugu.
Maila pertsonalean, familia mailan, lan egin behar dugu ere, zaintzen gaiari nola ekin behar diogun jakiteko. Gogoan izan behar dugu zaintza pertsona guztiek duten eskubidea dela eta denon artean modu zuzenean banatu beharreko eskubidea dela. Ez dadila bata gainkargatuta egon besteak onura lor dezan, baizik eta lan zuzena egin dezagula, denok eskubide eta betebeharrak ditugulako. Egoera aldatuko delako itxaropena dugu, batzuk besteak baino kaltetuagoak ez daitezen izan, jendeak zaintzeko eta zaintza jasotzeko eskubidea duela sentitzen duen egoera batera iritsi arte.”