Finantza Hezkuntzaren Eguna: informatu, planifikatu eta erabaki... zergatik eta norentzat?

Ana Madrid Vaquero, DBHko eta Batxilergoko Ekonomia irakaslea eta Arcadi Oliveres 2024 Sariaren irabazlea (hezkuntza modalitatea)

Aurten, Espainiako Bankuak finantza-hezkuntzaren egunerako proposatutako leloa honako hau da: «Informa zaitez. Planifikatu. Erabaki». Horrela, besterik gabe, zuzena dirudi. Baina jar ditzagun betaurrekoak hobeto ikusteko. Zergatik eta norentzat? Duela urte asko, berrikuntza pedagogikoko mugimenduetako udako ikastaroetan, gure eskuetara iristen den edozein informaziori buruz galdetzen irakatsi zidaten bi galdera dira. Lelo horrek ez luke salbuespena izan behar.Lehenik eta behin: zergatik informatu, planifikatu eta erabaki behar dugu gure aurrezkiei eta gastuei buruz? Galdera honek mesfidantza sortzen dit batez ere. Zer gertatzen da egiten ez badut? Finantza-sistema pribatuak gizarte-sistema publikoak bere gain hartu beharko lituzkeen erantzukizunak lekuz aldatu nahi al ditu? Kezkagarria iruditzen zait eskuliburuetan epigrafe esplizituak aurkitzea, bizitza-aseguruen, osasunaren eta pentsio-planen proposamenekin, gure egoera ahuldua desegiteko beharrezko aurrekari gisa.
ongizatearena, hau da, aukera-berdintasuna ziurtatzea kalitatezko zerbitzuen sistema publiko baten bidez, gure bizitzak amaitu arte. Hori guztia, gainera, eskolari dagokion eztabaida- edo hausnarketa-prozesurik egin gabe.Hau da gure ohiko finantza-hezkuntzaren lehen tranpa.

Bigarrenik: norentzat informatu, planifikatu eta erabaki behar dugu? Erantzun hori ez da hain kezkagarria, ez baitu gogoeta oro baztertzen, etika oro baizik. Eszena erreal batez ilustratzen dut, nire dibagazio teorikoak baino askoz grafikoagoa:
- - Zuen ustez, zertarako balio du ekonomiak?
  - Dirua egiteko, profe, aberatsak izateko!
  - Eta nola egiten da aberats?
  - Inbertitzen! Burtsan erosten!

Intuizioa ez da okerra: inork ez du inoiz “lanean” esan. Hau da gure sistema kapitalistaren beste tranpa bat: kapitala erdigunean jartzea lortu izana, ez pertsona, ez Lurra, ez itsasoa, ez maitasuna… baizik eta dirua. Bejondeizula.
Oso ondo, eta zertan aritzen dira aurrezkiak inbertitzen ditugun enpresa horiek? Ekoiztera eta saltzera? Ez bakarrik.

Egungo finantza-hezkuntzak ziurtzat jotzen du gure lehentasuna, kontsumitzaile gisa, inbertitzaile bihurtzea izango dela, aberastasuna metatzeko. Helburu herren samarra, gainera. Informazioa bilatuko dugu erakunde konbentzionaletan, hala nola banketxeetan edo kreditu-erakundeetan; baliabide horiek noiz erabili planifikatuko dugu (funtsean, sistema pribatua nagusitzen denean: hizkuntzak, prestakuntza, masterrak, aseguruak, pentsio-planak…); eta erabakiko dugu non inbertitu, gai guztietan dauden oinarrizko bi aldagai kontuan hartuta: arriskua eta errentagarritasuna.

Ez dirudi oso zaila: arriskuarekiko dudan ezinikusiaren araberakoa izango da, nire adinaren araberakoa, eta, hortik aurrera, errentagarritasun handiena aukeratuko dut. Arazoa sortzen da informazioa ematen diguten erakundeek eta erabaki-aldagaiek ez dituztenean kontuan hartzen nazioarteko etika, giza eskubideak edo bizikidetzaren eta bakearen oinarrizko arauak. Kapitala moraletik libre al dago? Hala aurkezten badute ere, errealitatea oso bestelakoa da: kapitala oso partziala eta oso politikoa da. Informazio hau ez digute ematen:

- - Banku tradizionalaren inbertsioak NHSTak elikatzen dituzten armen negozioan
    gatazka belikoak. Espainia, aspaldidanik, armen munduko zazpigarren esportatzailea da, eta Espainiako banketxe handiek parte hartzen dute negozioan.
    Finantzaketa horri esker, munduan 4 armatik 3 egin daitezke, Centre Delàs d ‘Estudis per la Pau zentroak egindako azken ikerketaren arabera.
  - Gazako genozidioan parte hartzen duten enpresak. Azken bi urteotan, Palestinako lurraldeetan giza eskubideen egoerari buruz NBEk egindako dokumentu baten arabera, Tel Aviveko burtsak % 213 egin du gora. Ezin dugu alde batera utzi Israelen okupazio-ekonomiaz baliatzen den azpiegitura korporatiboa.
  - Gentrifikazio globala sortzen duten inbertsio-funtsak, gizarte-ehuna aldatuz, jatorrizko egoiliarrak kanporatuz eta auzoak eraldatuz, erosteko ahalmen handiagoa duten maizterrak erakartzeko. Blackstone, Goldman Sachs eta Vanguard funtsetan inbertitzeak “banpiroen ekonomia globala” sustatzen du, oinarrizko eskubide gisa etxebizitza errespetatzearen gainetik.

Beraz, jar ditzagun betaurrekoak hobeto ikusteko, eman diezaiegun etika negozioei, eska diezaiegun erantzukizuna mekanismo kapitalistan parte hartzen duten erakundeei. Informaziorik eta alternatibarik ez izateak gure historia berriko kapitulurik txarrenak biltzen ditu. Dirua behar bada, ezin da bidegabekerietatik kanpo egon. Politizatua dago, partziala da. Erabaki dezagun guztion artean bere norabidea biratzea, munduko biztanle gehienak noraezean baitaramatza.